DÚAS CARTAS INÉDITAS DE CASAL E CABANILLAS

Celebramos a entrada número cen deste blog dedicado á memoria dos libros editados polas imprentas Lar e Nós, dando a coñecer dúas cartas inéditas de Ánxel Casal e Ramón Cabanillas que descubren aspectos interesantes sobre as súas actividades.

A primeira delas escribiuna Casal en novembro de 1933 co obxectivo de establecer a correspondencia do boletín A Nosa Terra na Habana e distribuír os exemplares que el mesmo editaba entre os emigrantes galegos.

1/XI-933

S. D. José A. González

Habana

Distinto señor: En contesta â sua atta de 4 do derradeiro comprázome en lle adxuntar cinco exemprares de cada un dos nºs. de A Nosa Terra pubricados dende que ista se convirteu en semanario, ou sexa do 298 a 307, no sucesivo enviareille tamén cinco exemprares de todol-os números que vaian aparecendo pois a pesar de canto vostede dí dos Galegos residentes en Cuba coido que non lle ha ser difícil a sua colocación, mais tendo en conta o seu cativo custe. Si fose necesario ampriar o número non ten máis que decirmo. O importe dos mesmos sírvase remitirmo do xeito que lle sexa máis doado.

Aledandome de coñecer a un novo loitador pol-a causa da Patria, ofrézome de vostede atte. s. s.

A.    Casal

A Nosa Terra xorde como plataforma de comunicación das Irmandades da Fala nos últimos meses de 1916. O boletín imprentouse en diferentes obradoiros, cambiando de formato e periodicidade ao longo do tempo. O número 271 (25 de xullo de 1925) foi o primeiro dos impresos por Carré e Casal na editorial Lar, na Coruña. En febreiro de 1932 o xornal constitúese no órgano de expresión do Partido Galeguista, e desde xuño de 1933 Ánxel Casal comeza a imprimir algúns dos números no baixo do número 15 da rúa do Vilar de Compostela, onde estivo situada a editorial Nós. Todo leva a pensar que foi alí onde Casal redactou o texto enviado ao correspondente en novembro de 1933. (3)

A segunda carta enviouna Ramón Cabanilas dirixida a Enrique Peinador Lines, propietario do balneario de Mondariz (Peinador asina Linés, malia ter transcendido o apelido sen acento gráfico. Cabanillas tamén dirixe a correspondencia ao Sr. D. Enrique Peinador Linés).

Peinador Lines foi fillo de Enrique Peinador Vela, fundador xunto co seu irmán Ramón do balneario de Mondariz, empresarios ilustrados todos eles e identificados coa súa terra.

Algo que en Galicia era ben insólito entón, e segue sendo hoxe. É certo que Galicia nunca tivo unha burguesía galega, en contraste con Cataluña ou o País Vasco, polo que careceu dun elemento dinamizador e progresista para aqueles tempos. Por iso, cando os burgueses galegos eran tamén homes de cultura, tamén eran homes que se identificaban co país, que protexían cos seus cartos a súa cultura. (4)

Carné do Partido Galeguista de Enrique Peinador asinado por Alexandre Bóveda

Un exemplo desta protección cultural foi o mecenado sostido no tempo que Enrique Peinador exerceu con Ramón Cabanillas, publicando boa parte da súa obra na imprenta do balneario, ademais de contratalo como empregado.

Era habitual que os dous cruzasen correspondencia e o 27 de febreiro de 1921 Cabanillas enviou esta carta a Peinador onde, ademais de tratar o proxecto de constitución dunha nova editorial, desvela unha cuestión de importancia para coñecermos as motivacións que impulsaron unha das súas obras poéticas máis coñecidas.

Sr. D. Enrique Peinador

Querido Enrique: Os de Vigo queren que ti e Ceferino Maestú (5) tomedes a parte principal na seución do Ateneo que se terá de ocupar da Editorial Galega: como él está faguendo de Alcalde e sen maneira de botar man do “presuposto do Concello” para abrir o “capital inicial” do choyo, farano presidente e préganme che pida con toda alma que prestes asentimento a que te nomeen vice-presidente.

O meu sentir ê que chegóu a hora de poñelo lombo e empurrar. ¿Quen sabe? Podia que d-esta demos no cravo e o Ateneo sexa a primeira pedra do novo rexurdimento.

Sempre teu, de todo corazón,

Ramón Cabanillas

¡TERRA A NOSA!

Teño no (ilexible) unha cousiña moi bonitiña: unha cousa do Rei Arthur relacionada c-o Cebreiro y-o Sant Graal: será, como ti querías, unha cousa relixiosa: inda non sei que sairá máis o asunto e moi fermoso.

27 febº 1921

O texto ao que está a referirse Cabanillas son as sagas publicadas en A Nosa Terra nº 145 (agosto de 1921), Alborada nº 1 (maio de 1922), La Temporada 7, 8 e 9 (xullo de 1923), Terra nº 2 (xullo de 1923) e Nós nº 25 (xaneiro de 1926) (6), que foron reunidas en 1926 pola editorial Lar e impresas na imprenta do balneario baixo o título Na noite estrelecida.

Nós nº 25 - Albroada nº 1 - Na noite estrelecida. Edición Lar

Agora sabemos que Peinador influíu para que nas sagas inspiradas nos textos míticos da Bretaña e onde tamén está presente o simbolismo patriótico característico da poesía céltica de Cabanillas, domine un sentimento relixioso primixenio que caracteriza os feitos situados fóra do curso do tempo.

Os exemplos son numerosos e podemos citar algúns dos máis evidentes.

Incensado, antre os coros, o palio arcebispal
adianta pola nave da santa catedral,
e cuberto de rendas e de báculo alzado,
sobre o peito tremente Xesús crucificado,
nos beizos dooridos fervorosa pregaria,
o prelado benzoa a espada lexendaria
e á beira dela, orante, agarda ó trunfador
que erga en ben da raza e en honra de El Señor (…)

A tal intre, énchese a ermida
dun resprandor de luar
e de anxos roibos, vestidos
de branco liño torzal;
un coa lanza da Pasión,
outro o incensario a voltar,
lexionarios de El Señor,
todos levan por siñal
unha cruz roxa no peito
e un lirio branco na man.

Dos beizos a fror, o salmo
do seu degaro a pregar,
trasposto de amor diviño
alza a frente Galahaz.
¡Seus ollos ven o miragro!
¡Encol da ara do altar,
á luz infinda, relumbra
o cáliz do SANT GRIAL!
Estala un cramor de sinos,
frorece en rosas o chan
e a Pomba da Renacencia,
o Misterio a renovar,
desce do ceo portando
a verde ponla da paz.
¡Ó seu arredor, en circo,
doce estrelas a brilar,
fican voando quediño
enriba do SANT GRIAL!

Outros versos, en cambio, mesturan os vellos deuses “mortos e esquecidos xa” cos símbolos da nova relixión, abranguendo a extensión completa dun pobo sen comezo nin fin a través das súas crenzas.

Caerleón, a cibdade das pedras milenarias
ergueitas polos dioses vencidos das pregarias (…)

Aceiro puro e virxe das entrañas da terra,
cos lumes sideraes das estrelas en guerra
nas fragas treboantes dos lóstregos forxado,
que no dolmen batido e no Xordán temprado,
foille dado a unha raza de homes sans e valentes,
cabeceira de pobos, guiadora de xentes,
para impor unha crenza, siñalando o camiño
que por riba dos tempos leva ó trunfo diviño.

Cabanillas recrea a lenda concedéndolle un lugar destacado a Artur, o rei santo, quen xunta os seus cabaleiros, en virtude os mellores e na loita os primeiros, amparo dos humildes, espellos de lealdade, sonados e valentes en toda a cristiandade, e entre os albos paladíns distingue a Galahaz, o escolleito, porque garda o corazón puro e limpo de mal, e será el quen ha trunfar na empresa da cristiandade.

El Señor foi servido, descendo do seu trono,
encher de craridade as tebras do meu sono
e faguerme mandado de que os limpos de mal
terán de ir, penitentes, conquerir o SANT GRIAL,
o cáliz do misterio, a copa milagreira
onde a tráxica noite da Cea Derradeira,
ardendo en lume sagro, aceso polo amor,
súa sede de martirio apagóu El Señor.

(1)      Fonte da imaxe de Ánxel Casal: Ánxel Casal (1895-1936). Textos e documentos

(2)      Fonte da imaxe de Ramón Cabanillas: RealAcademiaGalega.com

(3)      Os números d’A Nosa Terra imprentados por Ánxel Casal na editorial Nós son os seguintes: nº 240 (1 set. 1927) a nº 270 (1 abr. 1930); nº 298 (24 xuñ. 1933); nº 300 (9 xull. 1933) a nº 302 (25 xull. 1933); nº 304 (6 ago. 1933) a nº 305 (13 ago. 1933); nº 307 (27 ago. 1933) a nº 314 (16 out. 1933); nº 316 (6 nov. 1933) a nº 331 (14 abr. 1934). Fonte: Ánxel Casal. Un editor para un país. Coordinador: Alfonso Mato. Consello da Cultura Galega. Seminario de Estudos Galegos. Santiago de Compostela. 2007.

(4)      Xosé Luís Franco Grande. Discurso no acto en que se solicitou para Enrique Peinador a declaración de Fillo Adoptivo de Mondariz-Balneario. Enrique Peinador Lines. Burgués, empresario, galeguista, mecenas e filántropo. Fernando Franco / María Celia Ameneiro Bravo. Galegos na Historia. Ir Indo. Vigo. 2006

(5)      Ceferino Maestú Novoa. Avogado e político progresista membro de Izquierda Republicana que exerceu como alcalde de Vigo entre 1920 e 1921. En xuño de 1936 aceptou o cargo de gobernador civil de Huelva e malia ter renunciado ao posto antes do golpe de estado, foi fusilado ao comezo da sublevación polas tropas de Regulares chegadas do Rif. Fontes: Galipedia, Nomes e Voces.

(6)      Na noite estrelecida. Edición de Xosé Ramón Pena. Edicións Xerais de Galicia. Vigo. 1988. O texto citado segue a versión ofrecida nesta edición, extraído das Obras Completas. Podes consultar unha mostra do texto da edición Lar de 1926 na entrada: Na noite estrelecida, deste mesmo blog.

APUNTES DE HISTORIA UNIVERSAL Y DE ESPAÑA

APUNTES DE HISTORIA UNIVERSAL Y DE ESPAÑA / Risco, Vicente

Edad Media. Cuadernos Primero y Segundo

Edad Moderna

Edad Contemporánea. Cuaderno Primero
Marzo de 1932
NÓS Pubricazóns Galegas e Imprenta – Hortas, 20. Santiago.

86 p, 109 p, 86 p ; 25 cm.

A serie composta polos tres manuais escritos en castelán por Vicente Risco e titulados Apuntes de Historia Universal y de España, foi editada pola editorial Nós na rúa das Hortas de Compostela en marzo de 1932.

 

Os textos ían dirixidos aos alumnos da escola Normal de Ourense.

Polo 16 ou 17 chegou alí, cidade da súa nacencia, coma profesor de historia da escola Normal, un home mozo de moito saber, un “novo”, un neósofo, coma il se decía: Vicente Risco. Era un inadaptado individualista, un centrífugo. Sedente xa, o contaito ca Terra, o anceio de dar ca esencia ética i estética do ser galego, trocóuno ao pouco tempo en centrípeto e gregario. (2)

Con trinta anos feitos e licenciado en dereito, pero sen intención de exercer como avogado, Vicente Risco matriculouse na Escola Superior de Maxisterio en Madrid, onde foi alumno de Ortega y Gasset. Tres anos máis tarde, en 1916, volveu a Ourense como catedrático de historia da escola Normal, da que chegaría a ser director.

Estes tres manuais non serían os primeiros volumes editados por Nós destinados aos alumnos da escola Normal. En 1928 a editorial tirou do prelo o manual didáctico Elementos de metodología de la historia, onde Risco ordena desde unha perspectiva ensaística as leccións impartidas durante os catro cursos de historia que seguían os futuros mestres.

Os tres cadernos da Historia Universal e de España, en cambio, resumen o currículo impartido por Risco sen teorizacións ideolóxicas, como ocorre no ensaio editado en 1928. Trátase dunha guía de estudo para os alumnos e nela abondan os nomes e as datas dos sucesos históricos, no que pretende ser soporte dun exercicio memorístico. Cito como exemplo o primeiro parágrafo do segundo caderno:

Vencedor de la Casa de York, Enrique Tudor, conde de Richmond y duque de Lancaster, fue proclamado rey de Inglaterra en 1485, y en 1486, se casó con Isabel de York, hija de Eduardo IV. Tuvo que vencer y reprimir cruelmente varias conspiraciones del partido de los York, apoyadas por Jacobo IV de Escocia, los nobles irlandeses, Carlos VIII de Francia, Margarita de Borgoña y el emperador Maximiliano I. Reprimió a los nobles y a los eclesiásticos; fundo el tribunal llamado Cámara Estrellada, con juristas hechuras suyas; codicioso y avaro, esquilmó a los contribuyentes, por medio de su ministro el cardenal Morton; impulsó la agricultura y el comercio y creó fábricas; rechazó las proposiciones de Colón, pero envió a Juan Cabot a relizar exploraciones marítimas; reunió lo menos que pudo el Parlamento; casó a su hijo, después Enrique VIII, con Catalina, hija de los Reyes Católicos, y murió en 1509.

Índice dos cadernos

EDAD MEDIA. Cuadernos primero y segundo

·        El fin del Imperio Romano

·        Las monarquías germánicas

·        La cultura en los reinos germánicos

·        Los árabes en España y la reconquista

·        El imperio de Carlomagno

·        El Asia occidental antes de Mahoma

·        El Islam

·        El mundo musulmán

·        La España árabe

EDAD MODERNA

·        Los estados modernos

·        Las guerras de Italia

·        Los descubrimientos geográficos

·        La India en tiempo de los portugueses

·        El descubrimiento de América

·        América, antes del descubrimiento

·        El Renacimiento

·        El Renacimiento en el arte

·        El Renacimiento fuera de Italia

·        Carlos V

·        La Reforma

·        Las guerras de religión

·        Felipe II

·        La cultura en la última parte del siglo XVI

·        La cultura española bajo Felipe II

·        La revolución de Inglaterra

·        España bajo los últimos Austrias

·        La cultura europea en el siglo XVII

·        La cultura española en el siglo XVII

·        Francia e Inglaterra en el siglo XVIII

·        Europa Cental en el siglo XVIII

·        La nueva Rusia

·        Los países del Sur

·        España en el siglo XVIII

·        Cultura europea en el siglo XVIII

·        Las artes y las costumbres

EDAD CONTEMPORÁNEA. Cuaderno primero

Non foi posible dispor do orixinal do terceiro caderno da serie para elaborar esta entrada.

(1)      Fonte da imaxe de Vicente Risco: capa do libro “Do caso que ll’aconteceu ô Dr. Alveiros”.

(2)      1918: NÓS. Xosé Núñez Búa. Cincuentenario de Nós, Boletín mensual da cultura galega (1920-1970). Homenaxe da Real Academia Galega. A Coruña. Outubro de 1970.

AFINIDADES GALAICO-MINHOTAS DO CANCIONEIRO POPULAR

AFINIDADES GALAICO-MINHOTAS DO CANCIONEIRO POPULAR / De Castro Pires de Lima, Fernando
1932
NÓS Pubricacións Galegas e Imprenta – Hortas, 20. Santiago.

18 p ; 24 cm.

A separata exenta Afinidades Galaico-Minhotas do cancioneiro poular do folclorista portugues Fernando de Castro Pires de Lima, tamén incluída no cuarto volume dos Arquivos do Seminario de Estudos Galegos, foi impresa por Nós en 1932.

Este foi o traballo de ingreso de Pires de Lima no SEG, presentado o 26 de outubro de 1931.

O autor tamén formou parte do plenario da Academia Galega.

Pires de Lima foi un médico do Porto que desenvolveu un activo traballo na recuperación do cancioneiro popular portugués; en particular da rexión miñota, e tamén encol das investigacións arqueolóxicas.

Malia ter publicado a maioría dos traballos en Portugal, tamén  atopamos ecos deles nos boletíns da Academia Galega e na revista Nós (1).

No comezo do estudo, Pires de Lima xustifica a procedencia do traballo.

É duma importância capital o estudo comparativo entre a poesía popular portuguesa e os diferentes cantares do povo dos outros países (…) Portugal, sob êste ponto de vista, pode e deve ocupar um lugar de destaque en confronto com qualquer outro país, pois o folclore nacional, visto sob qualquer dos aspectos, é duma grande riqueza. E, de todos os países, aqueles por onde deve principiar o estudo comparativo, é sem dúvida, a Espanha e o Brasil (…) A Espanha, e muito especialmente a Galiza, pelo muito de comum que tem com o nosso Minho, a mais portuguesa de todas as provincias de Portugal, como já alguém disse, apresenta un folclore riquísimo, que convém estudar nos seus variados aspectos.

A investigación pretende ser o comezo dun estudo comparativo xeral sobre o cancioneiro miñoto. Para iso o autor serviuse dun pequeno lugar incluído no concello de Vila Nova de Famaliçao, onde foron recollidas as cantigas populares.

Ao percorrer as páginas do “Cancioneiro popular gallego”, de Ballesteros, surpreende-nos a semelhança, a quási identidade entre a poesía popular galega e a portuguesa. E assim é, de facto. Com pouca diferença, se canta quer no Minho que na Galiza, o mesmo Cancioneiro.

Das trescentas cincuenta e dúas cancións compiladas por Fermín Bouza Brey nas Cantigas Populares da Arousa (2), arredor das setenta cantigas son moi semellantes ás recollidas por Pires da Lima no seu Cancioneiro de S. Simão de Novais.

E se juntasse às minhas, outras de diferentes cancioneiros populares publicados em Portugal, com certeza se encontrariam a quási totalidade.

O estudo confronta as cantigas recollidas por Pires de Lima coas escolmadas por Bouza Brey nas Cantigas Populares da Arousa e no Cancioneiro das ribeiras do Tea (3).

Cancioneiro das ribeiras do Tea / Cantigas populares da Arousa

Escolma da obra

Pasei pol-a tua porta                   Eu passei à tua porta,
puxécheme a silva albeira,           pedi-te água, não ma deste:
ourta vez que a silva poñas         assim que passar’s à minha,
¡arde o eixo, carballeira!              farei o que me fizeste.

Teño carta no correo                   Tenho carta no correio:
e non sei de quen será;               Ai, Jesus, de quem será?
si é de Antón non-a quero,          Se é do Antonio, não quero;
si é de Manoel veña xa.               se é do José, traz-ma cá.

O amor da costureira                  O anel que ti me deste
era papel e mollouse,                 era de vidro, quebrou;
agora, costureiriña                     o amor que tu me tinhas
o teu amor acabouse.                 era falso e acabou.

O baile do Carrasquiño                  A moda do Carrasquinho
é un baile moi disimulado,             é uma moda assim ao lado:
dase unha volta no medio             quando ponho o joelho em terra
e todo o mundo xa queda parado.  fica tudo admirado.

Eu caseime por un ano                Eu casei-me por um ano
por saber qué vida era;               p’ra ver a sorte que tinha;
o ano vai acabado,                     o ano vai acabando,
quén me dera solteiriña!             quém me dera solteirinha.

Miña nai por me casar                 Minha mãe, por me casar,
pormeteume canto tiña               prometeu-me quanto tiña:

e despois que me casei               despois de me ver casada
pagoume c-unha galiña.              deu-me un fole sem farinha.

Unha noite no muiño,                 Deixa-me dormir contigo,
unha noite non é nada,               que uma noite não é nada:
unha semaniña enteira                eu entro na noite escura
esa sí que é muiñada!                 e saio de madrugada…

Nas ondas do teu cabelo             Nas ondas do teu cabelo
quixérame eu afogar                   vou-me deitar a afogar:
para que a xente soupera            eu quero que o mundo saiba
qu’ai máis ondas qu’as do mar.    que há ondas sem ser no mar.

Miña sogra querme mal               Minha sogra quer-me mal
porque lle falo co fillo                  por lhe namorar o filho:
heille de mandar recado              se não quer que o namore,
que o garde no bolsillo.               que o traga escondido.

Esta noite e mail-a outra             Eu vou por aqui abaixo
e mail-a outra pasada                 como quem não vai a nada,
abanei unha pereira                    abanar uma p’reirinha
que nunca fora abanada.             que nunca foi abanada.

No aditamento à 1ª serie do meu “Cancioneiro de S. Simão de Novais”, citara eu a seguinte quadra, transcrita do “Cancioneiro popular gallego”, de Ballesteros.

        Portugués, e rebeludo,
        fillo de tam mala lei;
        qué che custaba decir
        viva, viva o  noso rei?

Supunha eu que os galegos, ao cantar esta quadra, sonhavam numa absorção pan-iberista.

O insigne etnógrafo Bouza Brey, demostrou que a cantiga tem séculos de existência e já vem do tempo dos Filipes.

Despois da publicaçao do meu Cancioneiro, a Espanha passou por uma grande convulsão, que alterou por completo o aspecto político da Peninsula. A minha opinião persiste a mesma: Seja a Espanha muito feliz, mas deixe-nos em paz, mal governados pela nossa gente…

(1)      O número 95 da revista Nós de novembro de 1931 informa da publicación d’O Cerôto, poema heroico cómico exhumado por Pires de Lima.

(2)      Cantigas Populares da Arousa (Primeira Serie). Fermín Bouza Brey. Editorial Nós, 1931. A Coruña.

(3)      Cancioneiro das ribeiras do Tea. Fermín Bouza Brey e Luís Brey Bouza. Editorial Nós, 1929. A Coruña.

ROMANTISMO, SAUDADE, SENTIMENTO DA RAZA E DA TERRA EN PASTOR DÍAZ, ROSALÍA CASTRO E PONDAL

ROMANTISMO, SAUDADE, SENTIMENTO DA RAZA E DA TERRA EN PASTOR DÍAZ, ROSALÍA CASTRO E PONDAL / Otero Pedrayo, Ramón

Discurso de ingreso na Academia Gallega coa contesta do Académico V. Risco
13 de agosto de 1931
Nós, Pubricacións Galegas e Imprenta. Hortas, 20. Santiago

VOLUME XLVIII

216 p ; 19 cm.

O discurso de ingreso de Ramón Otero Pedrayo na Academia Galega titulado Romantismo, saudade, sentimento da raza e da terra en Pastor Díaz, Rosalía Castro e Pondal, coa resposta do tamén académico Vicente Risco, foi impreso por Nós en agosto de 1931 no obradoiro da rúa das Hortas en Compostela.

O número 73 da revista Nós dá conta da recepción de Otero na Academia celebrada o 9 de decembro de 1929. (2)

O día 9 de Nadal tivo lugar na Cruña, no Salón do Circo d’Artesáns, o solene acto da recepción do noso ilustre e benquerido compañeiro Ramón Otero Pedrayo, na Real Academia Galega.

Claro que o acto viña precedido dun feito curioso referido por Ánxel Casal nunha carta dirixida a Salvador Cabeza de León, presidente do Seminario de Estudos Galegos. (3)

Hoxe recibín o Limiar feito por Otero, que m’anuncia dous libros seus: a novela “Arredor de si” e o “Século XIX”. É moito HOME este Dn Ramón de cuia vida non hai que temer pois despois do da Torre e a pisadura do faco (quitoulle un zapato do pé) dou mostra de que é máis forte que a morte.

Para saber cal foi o acontecemento ocorrido na Torre ao que está a referirse Casal, temos que acudir ao número extraordinario da revista Grial dedicado a homenaxear a Otero. (4)

Na mañán do día primeiro do mes de nadal do 1929 chegóu á Coruña don Ramón Otero Pedrayo, na compaña da súa muller. Ía facer a recepción como numerario da Academia Galega, que tería de se celebrar no salón da “Reunión de Artesanos”.
Pola tardiña, no mesmo automóvil que trouguera aos viaxeiros á cidade herculina, achegóuse o matrimonio deica a Torre de Hércules. Ao se parar frente á Torre, baixóu o conductor pra lles abrir a porta do vehículo. Nese mesmo intre, o coche deslizóuse sin frenos pola pronunciada encosta e pasóu, a piques de se despenar, pola beira do acantilado. Volcóu o auto, e foi de certo un miragre que non ocurrise unha catástrofe.
Noustante, don Ramón sofríu un forte golpe nunha perna que o deixóu inutilizado. (…) Desde o accidente habíalle quedar xa pra sempre ao escritor ourensán un calco dooroso que se recrudecería anos máis tarde (…) Oito días despois do suceso sentíase don Ramón moi millorado. E o nove daquel mes lía o seu discurso de ingreso no fermoso salón do vello Circo.

O mesmo día tivo lugar un banquete de homenaxe no Quiosco Alfonso da Coruña ao cal asistiron algúns dos académicos e tamén os amigos do escritor. Alí estiveron, entre outros: Eladio Rodríguez González – presidente da Academia –, Lugrís Freire, Carré Aldao, Vicente Risco, Antón Villar e Ánxel del Castillo.

Otero Pedrayo non pudo dar leitura senón a algús anacos escolleitos do seu volumoso e intresantismo discurso, no que fai un cumprido estudo, fortemente documentado do movemento romántico en Galiza, que desenrrola arredor das tres figuras destacantes de Pastor Díaz, Eduardo Pondal e Rosalía Castro, cuia obra coñece ben a fondo. (5)

O ensaio de Otero, abondoso en referencias que relacionan o carácter romántico do Rexurdimento cos movementos culturais do século XIX, establece a conexión entre Galiza desde a súa diversidade e as correntes europeas do seu tempo. Este devezo universalista foi común nos membros da xeración Nós, como ben expresou Paco del Riego nun comentario escrito para homenaxear o cincuentenario da revista Nós.

Os membros da xeneración Nós querían para Galicia unha cultura de seu, produto verídico da súa alma orixinal. Por iso refugaban todo esprito de imitanza e só acollían a incorporación de cousas alleas de puro procedemento. Entendían que ser diferente era ser esistente. A idea debe ser coñecida e estimada, pero non imitada. Albiscaban, ao cabo, para Galicia este ideal: fundir a pecuiliaridade máis íntima da súa grei, coas adquisicións e os anceios máis vivos da cultura universal. (6)

Sinopse da obra

O Romanticismo significa o trunfo dos valores do movemento sobre os da estabilidade, nados baixo o signo do individualismo. Trátase dunha arte lírica, individual, egocéntrica.

Vicente Risco e Euxenio Montes consideraron o romanticismo un fenómeno céltico.

Na ialma galega sentímos todos a presenza d’un eixe vidal inmorredoiro que nos dá a nosa forma espirtoal e nos diferenza d’as outras xentes habitadoras da Iberia.

Afeitos a ollar durante séculos o salgado horizonte do lonxe, os galegos tinxiron de verde os ollos e de distancias as almas saudosas.

Durante os anos escuros a lingua baixou a rentes do chan, fíxose humilde e pequeniña, apegada ás esencias da terra. Os homes da cultura arrombaron con ela e outros homes da cultura, os románticos, sentiron a necesidade de recuperala.

O primeiro deste poetas románticos foi Nicomedes Pastor Díaz.

Mentres os románticos xermanos fixeron filosofía e así chegaron ao romanticismo, os meridionais, e con eles Pastor Díaz, padeceron da inferioridade do pensamento filosófico e construíron mundos levados da intuición, e, faltos da alegría creadora, afundiron no pesimismo da radical desesperanza.

A segunda poeta é Rosalía Castro.

Entrar na obra de Rosalía é como entrar ô empardecer no xardín deixado d’un pazo. Os donos fai tempo que fuxiron car’outro vivir mais mundano e brilante (…) fai tempo que soilo pisan os sendeiros os pés leviáns das fadas da noite.

Rosalía fixo da dor a forma e figura do espírito. Outros suspiran por algún ben perdido. Ela sabe en cambio que a dor ha acompañala alén da morte. Ten alma enferma e a dor, sendo a súa verdadeira dimensión, identifícase co tempo.

Tamén sente a morte dun xeito individual, romántico, presa á inmortalidade a través de loitas e sucesivos estados que coinciden coa tradición céltica onde os mortos forman parte do mundo dos vivos: “anqu’esten calados – Ben oien o meu penar”.

E por ser esencialmente individual, Rosalía chegou a non selo. Ela soubo desentangarañar as escuras cancións populares das aldeas para transformalas no cancioneiro sinxelo e expresivo da Galiza.

Ténse a Rosalía pol’a cantora incomparabre das ribeiras de Padrón. Con xustiza. Mais coidamos que outro esceario apaixonóu mais seu esprito, aquil onde quizais estivera a raís da sua incurabre malanconía: Compostela.

Compostela é a única cidade galega que garda unha profundidade misteriosa. Nese camposanto de vivos Rosalía deixou fíos da alma esgazada entre as silveiras de pedra.

Por último, Otero analiza polo miúdo os poemas de Eduardo Pondal recollidos en Queixumes do pinos, servíndose da súa recoñecible prosa poética para dar solta ás reflexións que evocan os versos.

O poeta ama ôs pequenos pobos vencidos e quer ceibalos, pol-o menos morrer c’o ánimo esforzado de pretendelo. Romantismo: correición da hestorea, do mapa politeco, das conveniencias dipromátecas.

A prosa flúe baril e tumultuosa como os versos apaixonados de Pondal.

O cabo envellece diant’o mistereo do mar; sempre vixiante cada golpe das oleadas é pra il unha nova espranza que garda na sua memoria misteriosa.

No cosmos de Pondal non está presente Compostela. Quizais sentiu a dor da pedra escravizada polas teoloxías e procurou nas ruínas dos castros do Xallas os solpores que espertaron o seu espírito.

Os primitivos xa saben da tristeza futura. Un grande fado étnico pesa sobre a raza (...) O poeta fáise primitivo e síntese en terra estranxeira combatindo, mais o tempo seu de home do sigro dazanove mistúrase c’o tempo soñado (...) lírico diálogo de espritos inmortás.

A morte suxire en Pondal dous pensamentos: o afundimento na entraña inmorredoira de Galiza e a continuidade na lembranza das xeracións, reveladas na presenza dos heroes antigos na paisaxe e nos pulos renovados da mocidade.

Tamén hai lugar para o discurso ideolóxico cando afirma que Galiza non pode ser un parque turístico para diversión e lecer dos políticos centralistas que aduban os seus actos con festas galegas. Os galegos domearán seu futuro cando comprendan que non poden vivir como servos amolecidos para satisfacer a outros.

DISCURSO DE VICENTE RISCO

Ramón Otero Pedrayo está enrolado no movemento do renacemento espiritual iniciado en 1916 polas Irmandades da Fala.

A el debemos un xeito novo de estudar a xeografía; tamén é un historiador caracterizado polo “forte sentimento patriótico e liberal, a veneración do pasado, o tradicionalismo dinámico e vitalista, o romantísmo, non paixoal e efervescente, senón contido e sereo, a reititude moral, a aititude espirtual fidalga e prócer”.

Mais Otero esculca as almas para evocar extraordinariamente o pasado, mostrándonos “unha Galiza ben máis real e verdadeira qu’a de Valle Inclán”. Os Camiños da Vida sintetiza a súa actividade literaria.

Sexa benvido antre nós, o novo compañeiro, de cuia labor tanto espera esta Academia qu’o acolle cos brazos e co curazón aberto.

(1)    Imaxe de Ramón Otero Pedrayo: fundacionoteropedrayo.org

(2)    Otero Pedrayo na Academia Galega. Os homes, os feitos e as verbas. Revista Nós nº 73. Real 36, 1º A Coruña. 15 de xaneiro de 1930.

(3)    Carta dirixida por Ánxel Casal a Salvador Cabeza de León o 2 de xaneiro de 1930. Ánxel Casal (1895-1936) Textos e documentos. Dobarro Paz, Xosé Mª e Vázquez Souza, Ernesto. p. 236. Arredor de si sería finalmente publicada por Nós. Non hai constancia da publicación da segunda obra referida: Século XIX.

(4)    O discurso de ingreso na Academia Galega. O rego da cultura. Grial nº 52, abril-xuño 1976. Editorial Galaxia. Vigo.

(5)    Ibidem nota 2.

(6)    Catro persoeiros do grupo “Nós”. Salvador Lorenzana. Cincuentenario de Nós. Homenaxe da Real Academia Gallega. A Coruña. 1970.