O BUFÓN D'EL REI

O BUFÓN D’EL REI / Vicente Risco

18 de febreiro de 1928
Nós, Pubricacións Galegas e Imprenta. Real 36-1º. A Cruña

47 p ; 17,3 cm.

A peza O bufón d’el Rei incluída na colección de Teatro Galego da editorial Nós e escrita por Vicente Martínez-Risco e Agüero foi impresa na Coruña en 1928.

O Bufón d’el Rei. Drama en catro pasos, recibiu o premio da Festa da Lingua Galega celebrada en Compostela en 1926, organizada pola Liga de Amigos de Santiago.

O teatro foi unha das ferramentas das Irmandades da Fala para normalizar o uso do galego nos ambientes urbanos. Moitos intelectuais galeguistas forneceron textos dramáticos destinados aos cadros de afeccionados. Non obstante Vicente Risco non traballou con intensidade este eido creativo, pois esta é a única peza dramática coñecida do autor.

Nela Risco preséntanos o Bufón, un personaxe cohibido, prisioneiro nun corpo eivado, pero convencido da súa superioridade intelectual sobre os membros da Corte.

Na peza teatral O bufón de El Rei pode que haxa un amargo autorretrato, alguén de corpo débil e mente inquisidora e poderosa. (2)

Alén diso, o texto expresa a miseria moral do Bufón, quen actúa por vinganza e envexa contra a raíña e o cabaleiro “fermoso e forte e de sonados feitos”.

A obra pódese considerar como un estudio de deformidade física e moral e da súa interrelación. (3)

O Centro Dramático Galego levou a escena a obra no Teatro Principal de Ourense en 1997 baixo a dirección de Manuel Guede e con Xosé Manuel Olveira “Pico” no papel do Bufón. A valoración do director sobre o texto orixinal que el mesmo adaptou resulta pouco favorable.

O texto de Risco é complexo e precario. É áspero e con problemas de estrutura dramática. É brevísimo e, sen embargo, pretensioso. Quere opositar á totalización. Retórico. Con fallas narrativas de aprendiz e incoherencias na súa armazón que delatan a quen descoñece os mecanismos elementais do xénero ou a quen non a deixou madurar suficientemente, co obxectivo de presentalo ás présas a algún concurso teatral. (4)

Particularmente, aprecio este xuízo abondo rigoroso cos méritos do texto, pensado en inicio para ser representado por un cadro de afeccionados coa intención de sacar o idioma galego do rexistro chocalleiro e folclórico ao que estaba reducido no teatro (5), e que non foi concibido para dar soporte a unha, daquela impensable, grande montaxe escénica.

Sinopse da obra

Primeiro Paso

O Bufón e o capitán Guindamor conversan.

O Bufón: O Capitán i-o Bufón diferéncianse no emprego que lle dan âs suas necedades: Vós Señor Capitán consagradeslla ô azor, eu adico a miña ô Rei. Non hai outra distancia.

O Bufón rexeita a súa condición de monstro, sentíndose cativo dunha vida que non pediu e ama en segredo á raíña Iolanda, namorada do capitán Guindamor. Ofendido, o Bufón informa o rei do encontro entre os amantes.

El-Rei: Digo que mañá pol-a noite, viremos da vila eu e mais ti, soliñol-os dous, colleremos eiquí catro dos de mais fianza, e pillarémolos. E farei xustiza sen que ninguén se decate. Vaite!

Segundo Paso

A raíña e Guindamor parrafean na terraza do pazo.

Yolanda: Ouh, Guindamor, ten coraxe deic’a fin; lévame d’eiquí, andemos acocharnos moi lonxe, cos piratas das illas cobertas de brétema... Eu teño moito medo eiquí...

De súpeto entran na escena El-Rei, catro homes armados e o Bufón para deter os amantes.

O Bufón: Alá vai todo!... Ouh, a cobra acochada antr’a ramallosa, antr’as roseiras froridas! A salamántiga ponzoñosa!... Maldito, maldito bufón!

Terceiro Paso

Guindamor será executado contra o abrente. O Bufón visita o cabaleiro na cela.

Bufón: Eu fun, Guindamor, eu fun quen vos descobríu, quen vos persigueu, quen axexou noite e día atrás de vós, atrás de Yolanda pra vos pillar no allo; eu fun quen levou ô Rei da mau pra que vos atrapara e vos botara a pouta de ferro... Guindamor, toda a vosa vida foi de rosas, mais eu, O Bufón, o monstro, o portento, eu fun o vencedor.
Guindamor: Xá o sei, Señor Bufón; xa o sei, e perdóovos pra que Deus me perdoe a mín.

O Bufón afirma telo entregado por odio, por envexa, por vinganza e non por lealdade ao Rei. Porén, o cabaleiro perdóao e sinte compaixón. Como último favor entrégalle o anel da raíña e pídelle que llo devolva.

 

Cuarto Paso

Ortruda, a dama da Raíña, recibe o Bufón para desenmascaralo: o Bufón é o duque Galehaut de Kerganor.

Galehaut foi primoxénito do duque Lisuarte, e sendo “xorobado, torto pra un lado, feo, nin podía montar d’acabalo com’os homes, nin podía co-as armas” temeu perder o morgado da casa e acordou desfacerse do irmán Tintagil entregándollo a uns cómicos de paso. Daquela o pai botouno da casa e Galehaut transformouse no bufón do Rei.

Os cómicos venderon a Tintagil a un fidalgo e co tempo armouse cabaleiro, chegando ao reino co nome de Guindamor.

Iolanda recupera o anel e despreza o raposeiro Bufón.

O Bufón: Raíña Yolanda! Eu vin eiquí homildoso i-arrepentido cumpril-a derradeira vontade do que vai morrer por vós!... Nada vos debo! Despreciado fun toda a vida pra qu’agora me firan vosos aldraxes!... Raíña Yolanda! O duque Galehaut de Kerganor amouvos coma ningún outro pod’amar n-iste mundo. De feo puña medo miralo, i-era bufón d’El Rei. Outro aventureiro trunfou no voso querer, e fíxovos faltar â fé xurada no altar. Mail-o bufón vingouse... Mañá o cadávre martirizado de Guindamor queimarase ô lume das brasas, e as suas cinzas irán â esterqueira. Canto a vós, Yolanda, morreredes d’unha doenza estrana d’eiquí a un día ou dous. Vos, Ortruda pediredes esmola pol-as rúas da vila, pol-os carreiros e nas portas das eirexas... Abofé qu’a venganza é dina d’un Kerganor.
A Raíña: Golod! Golod!
O Carceleiro: Que manda a miña señora?
A Raíña: Colle a iste maldito e bótao da torre abaixo. Que volva pr’o inferno d’onde surtíu!
(O carceleiro agarra ô Bufón, e guinda co-il pol-a fenestra).

(1)    Fonte da imaxe de Vicente Risco: bvg.udc.es

(2)    Vicente Risco, tráxico bufón, intruso perturbador. Suso de Toro. El País. 28 de xaneiro de 2011.

(3)    galegos.galiciadigital.com/gl/vicente-martinez-risco-y-agueero

(4)    Memoria dunha montaxe: a propósito de O bufón de El Rei. Manuel Guede Oliva. Centro Dramático Galego. Revista galega do ensino – nº 18 – febreiro de 1998.

(5)    O Decreto de Separatismo publicado en 1923 polo xeneral Miguel Primo de Rivera, só permitía a utilización das chamadas neste documento legal "linguas rexionais" en representacións de tipo ruralista e folclórico. As obras que escapaban destas tendencias podían ser publicadas, mais non levadas sobre o taboado, debido a que a súa difusión no papel era moito menor que na escena, posto que estas pezas serían lidas por minorías cultas xa convencidas do ideario galeguista. Conservatorio Nacional de Arte Galega. galipedia.org