sábado, 18 de abril de 2015

PEPA ANDREA


PEPA ANDREA / Pedro Guimarey
13 de setembro de 1933
Nós Pubricacións Galegas e Imprenta. Rúa do Vilar, 15. Santiago.
Volume LVII
92 p ; 17,5 Cm.

A peza teatral Pepa Andrea. Novela iñota de Pedro Guimarey. Esceificada por J. Pérez Parallé foi impresa por Nós en Compostela en setembro de 1933.

Pedro Guimarey Filgueira foi un escritor e político republicano asasinado en Ferrol en setembro de 1936, que ademais exerceu como director do semanario Renovación, de orientación laica e republicana e onde coincidiu con Xosé María Pérez Parallé, escritor e mestre, tamén ferrolán como Guimarey.

A obra, confusamente atribuída a Parallé por Filgueira Valverde debido á ambigua descrición da capa, foi escrita por Pedro Guimarey, como queda demostrado no anticlericalismo do argumento que resulta coherente coa ideoloxía do autor, e máis se temos en conta a traxectoria anterior e posterior de Parallé, marcada por unha concepción católica do mundo.

Varios cadros de declamación representaron a peza, entre eles a agrupación Queixumes dos pinos do barrio de Lavadores en 1934 e tamén meses máis tarde o grupo vigués La Aurora. (2)

O texto vai precedido dun prólogo crítico escrito por Antón Villar, quen lamenta o simbolismo arcaico dos personaxes dramáticos; seres rectilíneos que representan un rol en lugar de vivir de acordo coas súas circunstancias.

O escolante e o crego fánse máis que persoaxes de carne e oso, bonecos artificiosos buscados pra sentar unha tese anticlerical (..) temos que fuxir do teatro de símbolos do século pasado, no que caiu o mesmo Galdós, onde o inxeneiro era sempre a libertade, o progreso; e o comerciante, o mercadeiro e o crego, a reaución.

Villar defende o cultivo do folk-drama ao xeito do teatro irlandés para construír un teatro nacional galego ceibe de prexuízos, “bebendo de novo, c’o noso propio vaso, nas fontenlas cristaíñas e gurgullantes da raza”.

Tamén Filgueira Valverde critica a obra e fustriga en Pérez Parallé:

Pedro Guimarey é descoñecido nas letras galegas, Pérez Parallé, non. No noso ficheiro aparez pol-o menos con tres traballos galegos pubricados nas páxinas de “Abrente”, o orgao dos “Luises” de Compostela (3), fai uns cinco anos. A inspiración de “Pepa Andrea” rifa de cheo ca tónica relixiosa de aqueles poemas. E son precisamente aqueles poemas os que nos moven a ocuparnos desta obra. Porque a sona católica do autor pode levar a engano os lectores. E porque compre que os lectores lembremos tamén ao autor o seu verdadeiro camiño. (4)

Xa que logo, Filgueira parece determinado a volver ao rego a Pérez Parallé, quen participou canda el na fundación do semanario Abrente.

Pepa Andrea é unha traxedia de costumes ambientada na aldea onde confrontan a ignorancia e a intransixencia encarnadas polo sogro e o crego coa tolerancia do mestre, quen ve no caciquismo e escurantismo dos aldeáns a causa principal do atraso en que viven. O autor presenta un relato moral onde os protagonistas acadan a redención por medio da penitencia.

Sinopse da obra

Pepa Andrea e o mestre don Xerardo parolan no camiño. Vai para catro anos que Pepa Andrea casou con Antón, pouco antes del marchar deixándoa encinta sen recibir nunca novas súas.

A escola está pechada porque a comunidade celebra unha festa relixiosa. Xerardo cóntalle como rexeitou levar os nenos deica a igrexa formados como soldados por indicación do crego.

P. Andrea. Xa me supoño o que vostede lle diría…
D. Xerardo. Que eu iso non o facía, e como non quería decirlles nada aos pequenos, o úneco que podía era deixalos na libertade de facel-o que eles quixeran ou o que ordenaran os seus pais.

O crego entende a escola como unha extensión da igrexa, mentres que para o mestre son ámbitos diferentes.

Vingativo, o crego informa ao señor Andrés, o sogro de Pepa Andrea, das supostas relacións entre a nora e o mestre. Andrés pídelle a Pepa Andrea que afaste o neno do mestre.

Sr. Andrés. E tí, Pepa Andrea, si queres aniñar n-ise amor, en min e n-ista casa, fuxe, fuxe de ese demo de home; arrédate da sua sombra de trasno, aparta ao teu fillo, ao meu neto, da sua escola maldita.

Ela négase e o sogro bótaos da casa. Seis meses máis tarde, aldraxada, Pepa Andrea suicídase. Andrés e o crego culpan o mestre da morte, quen se arrepón diante da ignorancia dos aldeáns.

Tempo máis tarde chega das Américas Antón, o fillo do señor Andrés, cego e pobre, arrepentido por ter fuxido do carón de Pepa Andrea e convencido de ser o causante da traxedia. O avó perdeu as propiedades da familia e agora vive da caridade xunto ao neto. Os tres acoden ao camposanto para pregar o perdón de Pepa Andrea.

(1)    Fonte da foto de Pedro Guimarey: BiosBardia. Noticia de Pedro Guimarey, dramaturgo de éxito asasinado no 1936
(2)    Ibidem anterior.
(3)    Os Luíses foi unha congregación integrada por mozos universitarios fundada polos xesuítas, que no caso de Compostela foi constituída logo de volver a orde á cidade para ocupar o convento de Santo Agostiño no último cuarto do século XIX. O nome procede do santo xesuíta Luís Gonzaga, patrón da xuventude. Tamén recibiu o nome de Congregación San Luís Gonzaga ou Fillos de San Luís.
(4)    Agromar [1936] e a(s) lingua(s): un discurso exemplificador do combate contra a diglosia. Goretti Sanmartín Rei
 

sábado, 4 de abril de 2015

NOTABLE GRUPO DE CÍRCULOS LÍTHICOS Y TÚMULOS DOLMÉNICOS DE LA CUENCA SUPERIOR DEL EUME



NOTABLE GRUPO DE CÍRCULOS LÍTHICOS Y TÚMULOS DOLMÉNICOS DE LA CUENCA SUPERIOR DEL EUME / Federico Maciñeira
12 de xunio de 1929
Nós Publicacións Galegas e Imprenta. Real, 36 – 1º. A Cruña.
38 p ; 24 Cm.

A separata exenta do segundo volume dos Arquivos do Seminario de Estudos Galegos titulada Notable grupo de círculos líthicos y túmulos dolménicos de la cuenca superior del Eume do autor Federico Maciñeira Pardo de Lama foi impresa por Nós en Compostela en xuño de 1929.

O traballo está escrito en castelán e foi dedicado polo autor a José Ramón Mélida, director do Museo Arqueolóxico Nacional. (2)

Maciñeira foi un político e arqueólogo autodidacta que investigou os castros e monumentos megalíticos nas comarcas do Ortegal e do Eume, recollendo as pescudas en numerosos traballos publicados entre os anos 1895 e 1947 que fixeron del o principal investigador da Prehistoria local no seu tempo.

O autor é consciente de vivir os primeiros pasos dos estudos arqueolóxicos e sente a responsabilidade de contribuír ao desenvolvemento da disciplina desde o día en que atopou no altiplano da comarca do Ortegal un interesante grupo de construcións prehistóricas, trinta e cinco anos antes da publicación da separata.

Este traballo dá conta do achado de dous círculos líticos ou cromlechs (de Kroum, círculo e Lech, pedra, en bretón) e cinco enterramentos megalíticos, tamén coñecidos como medoñas, no lugar da Mourela.

Os círculos investigados por Maciñeira, hoxe destruídos (3), estaban formados por chantos de escasa altura e próximos entre eles, a diferencia dos recintos de Francia e Gran Bretaña que reúnen grandes pedras separadas.

Bajo ningún concepto puede dudarse del carácter monumental de los círculos lithicos del alto Eume. Por su situación en una elevada y descampada cumbre (...) y por no observarse a sus alrededores restos algunos que pudieran inducirnos a suponer que hubiesen sido complemento de otras construcciones, unido a la significativa circunstancia de formar grupo con varias importantes mámoas.

Os achados de Maciñeira na cunca superior do Eume esténdense polo val das Pontes e a serra da Faladoira deica o porto de Bares e o camiño de Cheibán en dirección a Cedeira.

Esta estación venía a representar el núcleo central de una tribu, de donde irradiaban varios caminos, aun en uso, por las tumbas revestidos de carácter sagrado, que la ponían en comunicación con el mar.

Os monumentos megalíticos estaban situados a dous quilómetros da vila das Pontes, seguindo o vello camiño de Betanzos, nun lugar chamado popularmente Medoñas da Mourela, que indica os túmulos no lugar dos mouros, tamén chamado antigamente Pedras Chantadas. En concreto a estación formábana cinco mámoas e dous círculos líticos.

Nº 1. Ruínas dunha mámoa pequena esnaquizada.
Nº 2. Túmulo circular de dez metros de diámetro, escavado amplamente.
Nº 3. Círculo lítico menor de nove metros de diámetro, formado por penedos irregulares e bastos de cuarzo chantados e pexados os uns cos outros, sobresaíndo do terreo uns corenta centímetros e dispostos en dúas fileiras concéntricas, cunha entrada a xeito de corredor con xambas lixeiramente máis altas ca os outros chantos.
Nº 4. Túmulo circular situado entre os dous círculos. Ten vinte e catro metros de diámetro e pecha no seu interior un dolmen cunha cripta poligonal formada por laxes de xisto de dous metros e medio de diámetro e case dous metros de alto.
Nº 5. Círculo lítico de vinte metros de diámetro formado por penedos de cuarzo que sobresaen do terreo entre trinta e sesenta centímetros colocados en dúas fileiras concéntricas e unidas, cunha abertura de acceso como sucede no círculo menor, se ben máis monumental.
Debuxo Celtiberia.net
Nº 6. Gran túmulo circular megalítico. Mámoa cun diámetro de trinta e un metros, que ocupa o cumio do emprazamento. Maciñeira atopou intacto o monumento.

Comencé a roturar la gran Medoña da Mourela por la cumbre, hallándome con tierra limpia y a los setenta centímetros de profundidad tropezamos con los extremos superiores de las cuatro grandes piedras verticales que formaban el recinto, invirtiendo tres días con cuatro peones en poner por completo al descubierto la megalítica construcción.

No interior das laxes dispostas de xeito trapezoidal Maciñeira atopou refugallos de carbón vexetal mesturados con terra queimada, sen que houbera outros vestixios relevantes.

Nº 7. Túmulo circular que agocha un dolmen. Resulta idéntico ao número 4, de vinte e catro metros cuberto pola mesma terra arxilosa que agocha unha cámara formada por cinco soportes de xisto e cuarzo. Do interior da cámara ocupada por carbón e terra calcinada Maciñeira recadou un machado de pedra puída de trece centímetros de longo e partida pola metade, que o arqueólogo interpreta como un obxecto cerimonial.

O autor conclúe diante da estrañeza que lle producen estes círculos líticos únicos na comarca, que el data no eneolítico, e dada a súa semellanza cos cromlech da Bretaña e as Illas Británicas, que “parece haber mantenido nuestra región en edades remotas determinados contactos, conforme he intentado demostrar, apoyándome no solo en los vestigios que por esta parte del país se conservan, sino en razonamientos de orden náutico” (4). O investigador identifica a coincidencia entre os recintos funerarios de Galiza e os achados de restos cerámicos semellantes (vasos campaniformes), cos de alén mar, delatando no seu xuízo a existencia de culturas emparentadas no occidente de Europa.

Por último, Maciñeira aventura o simbolismo relixioso dos círculos rodeados por mámoas e novela unha posible cerimonia celebrada neles servíndose das informacións achegadas por Tácito e Estrabón.

Por la abertura que hacía oficios de ingreso al templo, penetraría el clam al sagrado recinto, desfilando por ella de manera ceremoniosa, conforme a las fórmulas ritualistas de la tribu o tribus confederadas. Una vez dentro, iríanse colocando los concurrentes formados en semicírculo, sentándose quizá en el suelo respaldados contra los pedruscos del cerco, efectuándolo los de mayor categoría frente a la entrada. El maestro de ceremonias, pontífice, sacerdote o jefe actuaría sin duda desde el centro del recinto o entre los hitos de la puerta, cara al sol naciente, celebrando los sacrificios si ellos entraban en las prácticas religiosas de aquella cultura.

(1)    Fonte da imaxe de Federico Maciñeira. diariodeferrol.com
(2)    José Ramón Mélida Alinali (1856-1933). Impulsor do estudo da arqueoloxía en España. Dirixiu as escavacións de Numancia e Mérida.
(3)    Os seixos de cuarzo foron utilizados como grava para asfaltar o camiño veciñal das Boliqueiras durante os anos 40. Anos máis tarde, a construción da Autovía Ferrol-Vilalba ao seu paso por As Pontes sepultou a mediados de 2006 os restos do círculo lítico no tramo As Pontes-Cabreirós ao atravesar a necrópole prehistórica da Mourela. Foi daquela cando os arqueólogos Andrés Bonilla e Ramón Fábregas publicaron no ano 2009 unha polémica investigación na editorial Andavira (Círculo de engaños: Excavación del cromlech de A Mourela) onde afirman que os círculos son os restos dun alboio medieval e un curro para animais.
Para saber máis sobre os círculos da Mourela consulta a ligazón: O círculo que foi: A Mourela no seu contexto histórico. Xosé Ignacio Vilaseco. 
(4)    Maciñeira publicou no boletín da Academia Galega de abril-xuño de 1924 o traballo: Relaciones marítimas entre el Norte de Galicia y las Islas Británicas en tiempos prehistóricos.