Carta de Ramón Cabanillas 2

A segunda carta dirixida por Ramón Cabanillas a Enrique Peinador ten data do 20 de novembro de 1920 e está asinada no Porriño, onde o poeta reside mentres exerce a función de secretario no concello de Mos, posto que deixará no verán de 1921.

En xullo de 1920, Cabanillas pediu unha licenza no seu traballo para acudir a Madrid, onde contactou por mediación do arquitecto Antón Palacios (1) co editor Juan Pueyo para imprimir as súas obras completas en seis volumes.

De novo en Porriño, Cabanillas escribe a Enrique Peinador para darlle conta da viaxe.

Sr. D. Enrique Peinador

Meu querido Enrique: Dempois de mes e medio en Madrí, – estiven en Génova, 16 – pousei en Porriño. Ô topar as probas correxinas a escape e ahí van: a letra ê un primor e coido que sairá una cousa verdadeiramente preciosa. Calquera día iréi por esa pois teño moitas cousas de que falarche: fixen un contrato con Pueyo; cheguei a acordo cos fillos de Curros, etc.

Agora, estes primeiros días estóu moi atafegado.

Sabes canto te quere teu agradecido amigo do corazón,

R Cabanillas

20 – Nov. – 1920

¿Pódesme mandar dous exemprares de “Mondariz”, númaro que fala da Academia?

No número 16 da rúa Xénova de Madrid estaba unha das sedes da Compañía do tranvía de Mondariz a Vigo – a outra estaba na rúa Victoria, 2 en Vigo –, fundada polo pai de Enrique Peinador en 1914 coa intención de atraer visitantes ao balneario. (2)

Cabanillas alude tamén ás probas de imprenta que con toda seguridade corresponden á peza dramática A man de Santiña, editada na imprenta do balneario de Mondariz o 15 de xaneiro de 1921, e que foi representada por vez primeira no Pavillón Lino da Coruña en 1919. (3)

O poeta fala tamén do contrato asinado con Pueyo. Esta relación non acabaría en bos termos, como o poeta aclara nunha carta de abril de 1922 que comentarei noutra achega desta mesma páxina (4). Non obstante, e malia non imprimir as obras completas de Cabanillas, Pueyo deu ao prelo en 1921 a segunda edición de Vento Mareiro – a primeira foi impresa na Habana en 1915.

Tamén informa Cabanillas do acordo cos fillos de Curros Enríquez para facer o libreto dunha ópera sobre o poema A virxe do cristal.

O proxecto inicial para musicar o poema de Curros iniciouse en 1904, cando Xosé Baldomir (5) propuxo a Curros adaptar o texto para facer unha ópera galega, ofrecéndose a escribir el mesmo a música. Inicialmente, a persoa encargada de preparar o texto foi Víctor Said Armesto (6). Pero ao morrer este en 1916, Baldomir encargoulle a Cabanillas o libreto. (7)

Ao cabo e cando o traballo estaba rematado e listo para presentarse en público, os herdeiros de Curros negaron a autorización.

Finalmente, en 2002 Manuel Ferreiro e Goretti Sanmartín rescataron o texto.

Esta peza, de 1924, aparece, pois, como a primeira ópera literaria galega, anterior, por tanto, a O Mariscal, constituíndose nun fito importante no desenvolvemento teatral e musical do período das Irmandades, momento fundamental no proceso de recuperación nacional do noso país. (8)

O propio Cabanillas conta a peripecia da xestación da obra.

A ideia foi de Baldomir: esquirbino a toda presa e entreguéillo. Pasou tempo – anos –, e un día Antón Palacios Ramilo, o arquitecto, levóume a xantar con Amadeo Vives no Casino de Madrid. Vives quería faguer unha ópera gallega e quería un libreto: conteille o de Baldomir e o desarrollo que eu lle dera á obra; ó parecer gustoulle moito, convimos algunhas modificacións e fixen unha nova cópea, porque el quedou con Palacios en ir a pasar un mes de vran na nosa Terra pra ouir bailadas e alalás en adros e carballeiras, e falar con Baldomir. Morréu Vives e ó morrer Baldomir dixéronme que deixara esquirta a ópera. Estes choios musicaes teñen tan mala pata que tampouco teño copea do libreto: lembro que lle din unha a Rei Soto, o noso gran poeta, pero cando estalou o Movimento, anque por fortuna salvou a bibrioteca en Madrid, leváronlle os papés de toda crase, recordo ben que feito a máquina e sen puntuar. (9)

Por último, Cabanillas alude na súa carta á revista Mondariz, editada na imprenta do balneario entre maio de 1915 e xullo de 1922, que el mesmo chegou a dirixir, e nos momentos de maior esplendor tirou 5.000 exemplares.

(1)    Antonio Palacios Ramilo. (Porriño, 1874 – Madrid, 1945). Arquitecto.

(2)    Ao cabo, e despois de moitos atrancos industriais e cambios na composición dos accionistas da compañía, completouse unicamente o traxecto Vigo-Porriño, ao longo de 19 Km. O treito Porriño-Mondariz non chegou a executarse. A liña inaugurouse o 14 de marzo de 1920 e permaneceu aberta até o 13 de febreiro de 1967. Fonte: Juan Peris Torner. Euroferroviarios.net

(3)    A primeira representación tivo lugar o 22 de abril de 1919, con escenografía a cargo de Camilo Díaz Baliño e acompañamento musical por conta de Lois Braxe. O cadro de declamación estaba formado por:

·         Santiña » Carmiña Meléndez

·         Mari-Rosa » Loisa Castelo

·         Rosario » Esther Carballo

·         Misiá Manoela » Carmen Chao

·         Don Salvador » Lois Lafuente

·         Don Pedro » Fernando Osorio

·         Ricardo » Baltasar Edreira

·         O Alcalde » Manoel Roel (Guísamo, 1898 – Betanzos, 1968)

·         Un criado » Víctor Casas (A Coruña, 1900 – Poio, 1936)

(4)    “Abóndache saber que o Pueyo ê un disgraciado, que estivo a dous dedos da quiebra (e inda coido que non tardará moito en presentala) e que eu inda non vin un real do libro (nin o veréi, pol-as trazas) e que até me custou traballo arrincarlle 50 exemprares para os amigos”.

(5)    Xosé Baldomir Rodríguez. (A Coruña, 1867 – 1947). Músico.

(6)    Víctor Said Armesto. (Pontevedra, 1871 – Madrid, 1914). Escritor e profesor.

(7)    Ramón Cabanillas. Crónica de desterros e saudades. Luís Rei. Galaxia. Vigo. 2009.

(8)    A Virxe do Cristal. Lenda de Curros Enríquez axeitada para ópera. Manuel Ferreiro e Goretti Sanmartín Rei. Introdución, edición e notas. A Coruña. Biblioteca-Arquivo Teatral ‘Francisco Pillado Mayor’. 2002.

(9)    Ramón Cabanillas, citado a partir da nota 7.