domingo, 9 de decembro de 2018

GRABADOS EN LINOLEUM




GRABADOS EN LINOLEUM
/ Xaime Prada
NÓS, Pubricacións Galegas e Imprenta. Real, 36 – 1º. A Cruña
10 de Nadal de 1927
48 pp ; 29 cm.

O libro de arte Grabados en Linoleum foi escrito por Amancio Xaime Prada Losada e editado por Nós na Coruña en 1927.

Prada foi un pintor e humorista galego, membro da Irmandade da Fala, que por volta de 1933 mudou o seu compromiso ideolóxico e afiliouse á Falanxe, da cal foi mando provincial en Ourense, trasladándose a vivir a Madrid en 1935.

Grabados en Linoleum é un dos escasos libros galegos de arte publicados no primeiro terzo do século XX e constitúe unha rareza dentro do catálogo de Nós.

O gravado en linóleo é unha técnica de estampado en relevo onde se traballa coa gubia sobre unha base de aceite de liñaza, extraído da semente do liño, e outros materiais que mesturados adquiren unha consistencia semellante ao caucho. A tinta enchoupa as zonas altas da matriz e mediante a presión do tórculo pasa ao papel.

O libro comeza cun breve texto introdutorio aos dezaoito gravados, correspondentes a seis trípticos e a través dos cales o autor pretende condensar un esquema panorámico da vida galega.
 
Como veredes, non se trata mais que de ensaios d’un procedimento ô que se debería dar un gran auxe e movimento na Galiza, en que xa os nomes de Castelao, Castro-Gil e Xulio Prieto figuran n’este aspecto rodeados d’aureola dos mestres. Paréceme que as nosas traxedias rústicas, as obras dos nosos poetas, as novelas e contos galegos, ilustrados por medio de grabados, terían o millor ambente decorativo i-o millor xeito d’expresión.

Os gravados van acompañados por pequenas glosas escritas para a ocasión por outros tantos intelectuais galeguistas.




O primeiro tríptico que abre a obra é A Terra, composto polos gravados Pobo, Castiñeiro e Cruceiro.

POBO. Manuel Banet Fontenla. “... Deixarse d’alcumaciós, que os pobos son de Castela; e a iste noso lugar, se querés aqueloutralo, chamádelle en galego: vila, Vila da Eirexa, e nomais”.













CASTIÑEIRO. Antón Villar Ponte. “... O castiñeiro non é indíxena. Din que o trouxeron â Galiza – mais non temos probas certas de que así fose – os frades do mosteiro de Sobrado dos Monxes. Emporiso enraizou ben na nosa Terra. Afíxose perfeitamente ô noso crima e ficou compondo de xeito admirabel na paisaxe galega. Non com’o eucaliptus que sigue e ha seguir sendo sempre unha arbre de traza exótica...”.








CRUCEIRO. Eladio Rodríguez González. “Un cruceiro de pedra erguido n’unha vella encrucillada é a voz perenne e muda con que o pasado co presente fala; a eterna voz dos séculos, que se desfai en rezos e pregarias, homildes e sinxelas, na xeórxica calma do paisaxe aldeano, entr’os arrullos musicales dos pinos e das agras...”.













O segundo tríptico son Os Elementos, onde están os gravados Fogo, Medo e Trono.

FOGO. Víctor Casas Rey. “Elemento vivificador e destructor ao mesmo tempo. Na literatura galega ten o lume un posto sinalado, inspirador e apocalíptico...”.














MEDO. Vicente Risco. “... Mais o medo vence; o home ha pasar e o medo ha quedar. E o medo mais tremendo, mais espantosamente arripiante, ha ser cando sen pantasmas, nin deuses, nin alma, os derradeiros homes poidan ollar o seu propio inmenso valeiro”.











TRONO. Florentino López Cuevillas. “Coidades que n-isa nube moura, con cenefas brancas non hai outra cousa que auga en vapor carregada de electricidade? Que trabucados estades. Sentado no medio de ela hai un home, un nubeiro coma aquil que coñeceu Borrow (...) Os mais temidos, os que precisan ser espantados con maor estrondo de latas e afuxentados, con meirande cantidade de auga bendita, son os forasteiros, son os que veñen de Castela...”.











O terceiro tríptico: Os Personaxes, fórmano Un gaiteiro d’hoxe, O cego e O fidalgo d’onte.

UN GAITEIRO D’HOXE. Francisco Abelaira Ayán. “... Perdida a lembranza dos bailes típicos, as parellas campesinas, baixo o palio verdecente das arbres seculares, imitarán simiescamente o derradeiro baile vilego, provocando a gargallada, ou facendo chorar ante a aldea perdida...”.











O CEGO. Xosé Filgueira Valverde. “... O cego, como esta vila de Compostela, ten tamén as rúas da sua i-alma afeitas ó cheiro de toda-las vilas e á poeira de todo-los camiños unha i-alma de vello mariñeiro pruida po-lo degoiro de lonxanías...”.












O FIDALGO D’ONTE. Salvador Cabeza de León. “Po-la calada e deserta praza da vella vila, onde s’ergue aínda a fachada señorial da que foi morada sua, pasa o fidalgo coos ollos tristeiros abatidos ô chan...”.















O cuarto tríptico está dedicado ao Liño e inclúe os gravados O enlagadoiro, A tasca e Fiadeiro.

O ENLAGADOIRO. Primitivo Rodríguez Sanjurjo. “... Estas figuras teñen sono de tranquilidade, un sono enquistado na coor do ambente moderno qu’están berrando coa sua descomposeceón o mais típico que temos nos: a virginal inxenuidade y-o encantamento d’a y-alma”.











A TASCA. Ramón Otero Pedrayo. “... En premio da sua obedencia i-homildade o liño fai-se branco ô igoal da y-alma e da lúa. Brancura teolóxica i-astral. Brancura das camisas dos petrucios de curazón sinxelo, dos lenzos da mesa campesía, da mesa do altar; a resurreición do liño”.











FIADEIRO. Evaristo Correa Calderón. “... Ando fiando n-un sono de néboa e de lembranza, longo com’os caminhos, caminhos da esperanza! Tenho senhardá de longe, senhardá de cousas vagas!”.















O quinto tríptico: O Mar, fórmano os gravados Peirao romántico, Mariñeiros e Mar calma.

PEIRAO ROMÁNTICO. Ramón Villar Ponte. “... Súpeto e brusco o laído feridor de unha sirena creba o silenzo da noite e vaise esmorecendo paseniño cal si percorrese os mais acobillados recunchos da natureza que dorme...”.












MARIÑEIROS. Xulián Magariños Negreira. “... O mariñeiro leva na i-alma toda a saudade azul do mar e do ceo. Cando navega, a sua ollada e os seus anceios galgan cara a terra a cabalo das ondas...”.













MAR CALMA. Gonzalo López Abente. “... Vento en popa, a toda vela, arredandose da orela fuxe a pesca embarcazón; man na escota, ergueita a frente con altivo e nobre porte, o mariñeiro valente leva o brazo rexo e forte aferrado no timón...”.














O último tríptico: A emigración reúne os gravados Por alí se foi papai, A volta do emigrado e O derradeiro viaxe.

POR ALÍ SE FOI PAPAI. Manoel Valcarce Gómez. “... Nos fogares aldeans, sin lume nin consolo, escoitarase o rouco saloucar das nais que non teñen fillos; i-as viudas dos vivos e dos mortos, fixos os ollos magoados na inmensidá bretemosa do mar d’Atlante, diranlle ôs seus orfiños: ¡Por alí se foi papai!”.











A VOLTA DO EMIGRADO. Plácido Ramón Castro del Río. “... ¡Que saudades non tería o que loitaba nas pampas ilimitadas, d’hourizontes craros e reitilineos, e cal non será a sua ledicia cando chega afinal ô seu val pequeneiro pechado antr’as montanas, co que tanto soñara no seu desterro! Si sentiu esa emoción que non se afrixa porqu’o seu rapaz non-o coñeceu. O caso é que a Galiza coñecera o fillo que tornaba ô seu seo”.








O DERRADEIRO VIAXE. Roberto Blanco Torres. “... E un día pol-a mañán cedo, sin que ninguén apenas soubera nada, foi levado pol-os da súa casa, n-unha caixa homilde e sinxela, â soidade do cimeterio aldeán. A natureza tiña n-aquela hora, como debeu ter na traxedia do Gólgota, unha profunda tristeza cósmica, ríxida, serea...”.













(1)   Imaxe de Xaime Prada: Autorretrato do autor. Suplemento nº 6 revista Nós


sábado, 24 de novembro de 2018

TREINTA Y TRES LECCIONES DE GEOGRAFÍA GENERAL


TREINTA Y TRES LECCIONES DE GEOGRAFÍA GENERAL / Ramón Otero Pedrayo
NÓS, Pubricacións Galegas e Imprenta. Hortas, 20. Santiago
13 de novembro de 1931
170 pp ; 22 cm.

O manual didáctico Treinta y tres lecciones de geografía general foi escrito por Ramón Otero Pedrayo e editado por Nós en Compostela en 1931.

Otero foi catedrático de Xeografía e Historia no Instituto de Ourense entre 1921 e 1950, ano en que pasa a ocupar a cátedra de Xeografía na Universidade de Santiago de Compostela (2).

A imprenta La Industrial de Ourense tamén publicou outros textos didácticos do autor durante o período da Segunda República:

Programa de Geografía e Historia (primero y quinto curso) 
Lecciones de Geografía e Historia (primero y quinto curso)

Ademais destes manuais, Otero deu ao prelo as Lecciones elementales de Historia Universal, e tanto este libro como as Treinta y tres lecciones de geografía general foron publicados orixinalmente na Coruña en 1929 e de novo impresas en 1931 pola editorial Nós.

Os textos serviron para fornecer os alumnos dun material didáctico de referencia sobre as materias que o autor impartía no Instituto de Ourense, utilizando un sistema tan engaiolante como disperso en palabras dun dos seus alumnos.

Cada mañá, un grupo de nenos de 11 e 12 anos víamos chegar aquel home corpulento, traxado e con sombreiro, con fama de sabio, quen sen un papel, sen un libro, pousaba o sombreiro sobre a mesa, sentaba e comezaba a falar coa elegancia solemne dun personaxe de Shakespeare. De embaixo do sombreiro, como se se tratase dun prestidixitador, parecían saír -e quizais saían- imaxes de paisaxes, citas de escritores, reflexións filosóficas, comentarios sarcásticos, regatos de poesía. (3)

Anos máis tarde e xa na universidade, reuniu as súas leccións no libro Geografía de España. Presencia y potencia del suelo y pueblo español, publicado en catro tomos en Barcelona no ano 1955.

As Treinta y tres lecciones de geografía general abranguen un coñecemento amplo onde cabe todo, pois ademais dos conceptos xeográficos tamén hai lugar para a economía, as linguas, a relixión, a cosmografía, a antropoloxía... sempre con explicacións concisas, ofrecendo unha visión ampla e culta da realidade pero non abafante, non circunscrita exclusivamente á enumeración dos accidentes xeográficos.

O programa do curso está composto polas seguintes materias:

  • Concepto de la geografía y alcance y dominio de los estudios geográficos.
  • Conocimientos auxiliares y preparatorios. Propedéutica de la enseñanza geográfica.
  • Elementos de cosmografía. El cielo.
  • El sol y el sistema solar.
  • La Tierra considerada como planeta. Movimientos de la Tierra y sus consecuencias.
  • La luna y los eclipses de sol y de luna.
  • La Tierra como cuerpo geométrico. La esfera terrestre y los mapas. Idea de las proyecciones.
  • La tierra como cuerpo físico. Nociones de geología.
  • La superficie terrestre y los fenómenos volcánicos y sísmicos.
  • Orografía e hidrografía terrestre y marítima.
  • La atmósfera y los meteoros.
  • Climatología.
  • La Tierra como asiento y morada de los seres geográficos. La biografía.
  • Nociones de fitogeografía y zoogeografía.
  • La antropogeografía o geografía humana.
  • El hombre como ser físico. Las razas.
  • La geografía política y los vínculos sociales.
  • La civilización en sus diversos grados.
  • Los estados o nacionalidades.
  • Lenguas y religiones.
  • La geografía económica y sus variados aspectos.
  • Importancia del factor geográfico en la vida social y en la historia.
  • La geografía científica y la geografía descriptiva.
  • Descripción general del mundo.
  • Descripción particular de cada una de las partes del mundo. Europa.
  • Europa central oriental.
  • Europa central occidental.
  • Europa meridional o mediterránea.
  • Asia.
  • África.
  • América
  • Oceanía y tierras polares.
  • Descripción particular de cada uno de los océanos.

(1)   Imaxe de Ramón Otero Pedrayo: fundacionoteropedrayo.org
(2)   Entre 1937 e 1941 foi depurado polo franquismo e afastado da cátedra.
(3)   O mundo nas mans. Cartografia escolar dos séculos XIX e XX. Museo pedagóxico de Galicia. Xunta de Galicia. 2016. Santiago de Compostela